БРАЧНО ПРАВО У КРАЉЕВИНИ СХС / ЈУГОСЛАВИЈИ: СТАЊЕ ЗАКОНОДАВСТВА И ПОКУШАЈ РЕФОРМЕ
Сажетак
По уједињењу у Југославији је постојао правни партикуларизам између шест правних подручја на којима се примењивало предратно право. На пољу брачног права ситуација је била додатно сложена, јер је постојао додатни партикуларизам између верског брачног права шест конфесија.
У чланку се сумарно приказује стање државног и верског законодавства са посебним освртом на застареле норме, а у наставку се излажу проблеми правне несигурности и сукоба закона који су проистекли из таквог уређења. У стручној јавности постојала је општа сагласност да је постојеће стање било веома нефункционално и да су биле потребне реформе, али сагласност око конкретних решења није постојала. Спорно је било колики утицај верске заједнице треба да имају у будућем уређењу, и зависно од тога предлагана су три модела: обавезни црквени брак, факултативни грађански или црквени брак, или обавезни грађански брак. Напослетку се приказује званичан предлог умерене реформе у Предоснови грађанског законика, као и разлози због којих она никад није била спроведена. Посебно се анализира преузимање страног права и адекватност трансплантираних норми у оквиру домаћег правног система.
Референце
PRIMARY SOURCES:
Austrijski građanski zakonik, prev. Dragoljub Aranđelović, Geca Kon, Beograd, 1922.
Bračna pravila Srpske pravoslavne crkve, Sveti arhijerejski sinod / Srpska manastirska štamparija, Beograd – Sremski karlovci 1933.
Građanski zakonik za Kraljevinu Srbiju, Zbornik građanskih zakonika stare Jugoslavije, Grafički zavod – Titograd, Titograd 1960, 153–268.
Dodatak spomenici VI. glavne skupštine kongresa pravnika Kraljevine Jugoslavije, Merkantile, Zagreb 1935.
Zakon o uređenju šerijatskih sudova i o šerijatskim sudijama, Geca Kon, Beograd 1929.
Josip Vesel, Vladimir Timoškin (ed.), Krivični zakonik Kraljevine Jugoslavije i 343 rešenja svih apelacionih sudova i svih odeljenja Kasacionog suda god. 1930– 1935, Bosanska pošta “Josip Bretler”, Sarajevo 1935.
Politika, br. 10009, od 1.4.1936.
Predosnova građanskog zakonika za Kraljevinu Jugoslaviju, Državna štamparija Kraljevine Jugoslavije, Beograd 1934.
Ustavi i vlade Kneževine Srbije, Kraljevine Srbije, Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, Nova knjiga, Beograd 1988.
SECONDARY SOURCES:
Giga Avakumović, Povodom jedne osude katoličkog ženidbenog suda u Đakovu, Srpska manastirska štamparija, Sremski Karlovci 1914.
Sima Avramović, “Mixture of legal identities: case of the Dutch (1838) and the Serbian Civil Code”, Annals FLB – Belgrade Law Rewiew, 4/2018, 13–37.
Sima Avramović, “Srpski građanski zakonik (1844) i pravni transplanti – kopija austrijskog uzora ili više od toga?”, M. Polojac, Z. Mirković, M. Đurđević (ed.), Srpski građanski zakonik – 170 godina kasnije, Pravni fakultet u Beogradu, Beograd 2014., 13–46.
Bertold Ajzner, “Izjednačenje bračnih prava u Kraljevini: koreferat”, Metod Dolenc, Rudolf Sajovic (ed.), Spomenica na Drugi kongres pravnika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Pravnik, Ljubljana 1927, 55–66.
Bertold Eisner, Međunarodno, međupokrajinsko (interlokalno) i međuvjersko bračno pravo Kraljevine Jugoslavije, Tipografija, Zagreb 1935.
Bertold Eisner, Mladen Pliverić, Mišljenja o predosnovi Građanskog zakonika za Kraljevinu Jugoslaviju, Pravničko društvo, Zagreb 1937.
Bertold Eisner, “Šerijatsko pravo i naš jedinstveni građanski zakonik”, Pravosuđe, special print-out from vol. 6 for July 1936
Aleksandar Andrijević, Naš brak i reforma njegova, Štamparija Pavla Fer. Ilajca, Veliki Bečkerek 1919.
Dragoljub Aranđelović, “Brakorazvodni uzroci: po Građanskom zakoniku Srbije, Bračnim pravilima Srpske Pravoslavne Crkve i Predosnovi građanskog zakona”, Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 51, 2/1937, 110–128.
Milan Bartoš, “Locus regit actum u bračnom pravu – Je li ovo načelo primljeno ili odbačeno kod nas?”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 6/1932, 431–445.
Milan Bartoš, “Mala napomena na primedbu g. Ljub. Radovanovića”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 5/1932, 370–375.
Milan Bartoš, “Tolerancija u bračnim odnosima”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 4/1932, 280–283.
Mehmed Begović, “Forma islamskog braka”, Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 47, 1/1935, 50–57.
Matija Belić, “Bračno pravo i konkordati”, Mjesečnik, 11–12/1934, 532–543.
Matija Belić, “Odnos državnoga i crkvenoga zakonodavstva, naročito s obzirom na zaključenje braka – referat”, Spomenica VI glavne skupštine Kongresa pravnika Kraljevine Jugoslavije, Merkantile, Zagreb 1934, 7–22.
Velimir Blažević, Mješovite ženidbe u pravu Katoličke Crkve, Kršćanska sadašnjost, Zagreb 1975.
Hafiz Abdulah Bušatlić, “Nešto o nadležnosti za sklapanje brakova pomuslimanjenih lica”, Mjesečnik, 1/1923, 22–26.
Abdulah Bušatlić, Porodično i naslјedno pravo muslimana (glavne ustanove i propisi), published by the author, Sarajevo 1926.
M. M. Vlajić, “Promena vere bez ubeđenja”, Ženski pokret, 11/1932, 154–157.
Alan Votson, Pravni transplanti, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 2010.
Ivan Z. Galić, “Interkonfesijsko bračno pravo u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca”, Mjesečnik, 6–7/1921, 268–277.
Jovo Davidović, “Jednostrano raskidanje bračne zajednice bez opravdanog razloga jeste navođenje na preljubu ostavljenog ili otstranjenog bračnog druga” (with commentary by S. Troicki), Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 58, 1–2/1940, 112–116.
Samuilo Demajo, “Uništaj i razvod braka po jevrejskom bračnom pravu”, Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 36, 1–2/1929, 58–74.
Gordana Drakić, “Formiranje pravnog sistema u međuratnoj jugoslovenskoj državi”, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Novom Sadu, vol. XLII, 1–2/2008, 645–655.
Dalibor Đukić, Interkonfesionalno zakonodavstvo u Jugoslaviji i Srbiji 1919–2006, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet, Beograd 2022.
Dalibor Đukić, “Ustrojstvo Srpske pravoslavne crkve i bračno pravo u Kraljevini SHS – Jugoslaviji”, Dejan Mirović (ed.), Pravo u funkciji razvoja društva: zbornik radova, Univerzitet u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici, Kosovska Mitrovica 2019, 258–260.
Simo Ilić, “Položaj vanbračne dece u prvoj Jugoslaviji”, Vesnik pravne istorije, 1/2020, 248–282.
Simo Ilić, “Pravni položaj žene u Predosnovi građanskog zakonika za Kraljevinu Jugoslaviju”, Vesnik pravne istorije, 2/2020, 194–247.
Vitomir Jeličić, Kanonsko Ženidbeno pravo Katoličke Crkve, Hrvatska tiskara, Sarajevo 1930.
Jovan Jeremić, Za obaveznost crkvenog braka, special print-out from “Pravosuđe” for the first half of 1940, Napredak, Beograd 1940.
Slobodan Jovanović, “Nestajanje zakona”, Iz istorije i književnosti I, BIGZ, Beograd 1991, 399–409.
Marko Kalogjera (ed.), Naputak o starokatoličkoj crkvi, Štamparija “Gaj”, Zagreb 1927.
Fikret Karčić, Šerijatski sudovi u Jugoslaviji 1918–1941, Fakultet islamskih nauka u Sarajevu, Sarajevo 2005.
Mihailo Konstantinović, “Jugoslovenski građanski zakonik: Austrijski ili Crnogorski zakonik?” Pravni zbornik, 2–3/1933, reprinted in Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, 3–4/1982: 384–396.
Tibor Koršoš, “Bračno pravo protestanata u Jugoslaviji”, Pravnički glasnik, 4/1940, 100–107.
Rado Kušej, Verska anketa u Beogradu i njeni zaključci, published by the author, Ljubljana 1922.
Mihajlo Lanović, “Haške konvencije o ženidbenom pravu i naši zakoni”, Mjesečnik, 1/1912, 31–46.
Edo Lovrić, Studije iz ženidbenog prava II – Ženidba i njezini bitni momenti, printed from “Spomen-knjiga” by Pravničko društvo u Zagrebu, Dioničke tiskare, Zagreb 1900.
Edo Lovrić, “Izjednačenje bračnih prava u Kraljevini: koreferat”, Metod Dolenc, Rudolf Sajovic (ed.), Spomenica na Drugi kongres pravnika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Pravnik, Ljubljana 1927, 66–83.
Edo Lovrić, Ženidbeno pravo (obzirom na Codex), pravnički repetitorij, Štamparija Jugoslavenskog kompasa, Zagreb, after 1917, no year.
Lazar Marković, Porodično pravo, Knjižara Gece Kona, Beograd 1920.
Zoran Mirković, “Kodifikovanje građanskog zakonika nove države i njegovo mesto u istoriji evropskih kodifikacija”, Boris Begović, Zoran Mirković (ed.), Sto godina od ujedinjenja – formiranje države i prava, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet, Beograd 2020, 267–300.
Čedomilj Mitrović, Crkveno pravo, Knjižara Gece Kona, Beograd 1921.
Dragan Novaković, “Versko zakonodavstvo Kraljevine Jugoslavije”, Zbornik Pravnog fakulteta Sveučilišta u Rijeci, 2/2012, 939–965.
Esin Örücü, “What is a Mixed Legal System: Exclusion or Expansion?”, Electronic Journal of Comparative Law, 12(1)/2008, 1–18.
Toma Pavlović, “Odnos državnoga i crkvenoga zakonodavstva, naročito s obzirom na zaključenje braka: referat”, Spomenica VI glavne skupštine Kongresa pravnika Kraljevine Jugoslavije, Merkantile, Zagreb 1934, 35–74.
Marko Pavlović, “Problem izjednačenja zakona u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca/Jugoslaviji”, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 3–4/2018, 493–523.
Vernon Valentine Palmer, “Mixed Legal Systems... and the Myth of Pure Laws”, Louisiana Law Review, 67(4)/2007, 1208–1211.
Živojin Perić, Lično bračno pravo po Srpskom građanskom zakoniku, Izdavačko i knjižarsko preduzeće Geca Kon a.d., Beograd 1934.
Živojin Perić, “Locus regit actum u bračnom pravu”, Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 38, 1–2/1930, 129–139.
Živojin Perić, O sukobu zakona u međunarodnom privatnom pravu, Izdavačka knjižarnica Gece Kona, Beograd 1926.
Živojin Perić, Obrazloženje §§ 1–319 Predosnove građanskog zakonika za Kraljevinu Jugoslaviju, Ministarstvo pravde, Beograd 1939.
Ljubomir Radovanović, “Neke primedbe na Malu napomenu g. d-ra M. Bartoša”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 6/1932, 456–460.
Ljubomir Radovanović, “Tolerancija u bračnim odnosima – Povodom članka g. Dr. M. Bartoša, u „Arhivu“ od 25.oktobra 1932 g.”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 5/1932, 365–370.
Vesna Radovčić, “Pokušaj kodifikacije građanskog prava u staroj Jugoslaviji: Predosnova građanskog zakonika za Kraljevinu Jugoslaviju”, Radovi 7, Sveučilište u Zagrebu / Institut za hrvatsku povijest, Zagreb 1975, 249–307.
Eugen Sladović, Ženidbeno pravo, Narodne novine, Zagreb 1925.
Eugen Sladović, Islamsko pravo u Bosni i Hercegovini, Izdavačka knjižarnica Gece Kona, Beograd 1926.
D. N. Stanković, “Da li propis § 290. Kriv. zak. ukida bigamiju i poligamiju naših građana muslimanske veroispovesti?”, Arhiv za pravne i društvene nauke, vol. 41, 4/1932, 324–326.
Ivan Steinmetz, “Protestantsko bračno pravo u Bosni i Hercegovini”, Mjesečnik, 2/1934, 71–81.
Dragutin Tomac, “Jurisdikcija duhovnih sudova u bračnim sporovima”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 3/1933, 227–231.
Dragutin Tomac, Ustav i bračno pravo, published by the author, Zagreb 1925.
Sergej Troicki, “Obavezni ili fakultativni građanski brak”, special print-out from Letopis Matice srpske, vol. 307, b. I–II, 85–93.
Sergej Troicki, “Predosnova građanskog zakonika i naše versko zakonodavstvo”, special print-out from Spomenica Dolencu, Kreku, Kušeju i Škerlju, Jugoslovenska tiskarna, Ljubljana 1937, 507–580.
Sergije Troicki, Hrišćanska filozofija braka, Izdavačka knjižarnica Gece Kona, Beograd 1934.
Olga Cvejić-Janičić, “Bračno pravo u Vojvodini između dva svetska rata”, Zbornik Matice srpske za društvene nauke, 125/2008, 33–52.
Milan Špehar, “Uredba o konvalidaciji brakova u Vojvodini”, Arhiv za pravne i društvene nauke, 1/1929, 46–52.
